Zijn er werkelijk geen alternatieven die veel efficiënter en veiliger werken? Indien er een alternatief bestaat zou de burger dan niet vrij moeten zijn om zelf te bepalen vanuit welke bron hij zijn dienstverlening wil putten?
Volgens de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) is de taak van de notaris om afspraken vast te leggen en verklaringen rechtsgeldig in een notariële akte op te nemen. Daarnaast geeft KNB aan dat de akte een houvast biedt bij conflicten of als bepaalde zaken veranderen.[1]Deze akte wordt bewaard in een archief van het notariskantoor. Daarnaast heeft een (kandidaat-) notaris ook verantwoordelijkheden als het aankomt op bijwerken van registers van onroerend goed, huwelijkse voorwaarden en oprichten van rechtspersonen.
Voor sommige activiteiten ben je zelfs wettelijk verplicht om naar de notaris te stappen.[2]
Eigenlijk is dit kunstmatig creëren van een monopolypositie in strictu sensu, waar je als burger niet omheen kunt. Het woord monopolie komt uit het Grieks, wat bestaat uit twee delen namelijk monos (alleen) en põlein (verkopen). Het woord monopolie wordt door het van Dale woordenboek aangeduid als “de situatie dat iemand, als enige iets kan of mag verkopen” of “uitsluitend bevoegdheid tot iets: machtsmonopolie”.[3] In een zuiver geval waarbij er sprak is van monopolie bestaat er geen enkel ander alternatief. Dat is dus de vraag die ik centraal wil stellen in deze blog.
Wellicht klinkt het een beetje gechargeerd: in de kern heeft een notaris als taak (in functie van een ‘trusted third party’) het vastleggen van een gebeurtenis die later niet door de overeenkomstsluitende partijen betwist kan worden. Het proces daarnaartoe en de zorg hiervoor laat ik in deze blog buiten beschouwing. Immers, als het aankomt op goed geïnformeerd worden door een notaris dan is dat geen verplichting, maar een service die de gebruiker daarvan verleend wil hebben.
Digitale wereld
In een wereld waar de technologie door middel van digitalisering en globalisering steeds grensoverschrijdender wordt vraag ik mij af of heden ten dage men per se gebruik moet maken van een systeem wat haar oorsprong heeft in de derde eeuw voor Christus.[4]Om precies te zijn is het vak notariaat op 21 maart 1524 door Karel V als eerste algemene regeling in Nederland geïntroduceerd.[5]
De belangrijkste kenmerken van de digitale wereld waardoor onze onderlinge betrekkingen veranderen komen al tot uitdrukking in de naam.[6]Er is sprake van een wereld en deze wereld is digitaal. De trends die hiermee samenhangen zijn internationalisering en digitalisering van onze betrekkingen.[7]Internationalisering vindt plaats omdat onze onderlinge betrekkingen steeds minder verbonden zijn met een bepaald deel van de fysieke wereld. Met andere woorden, onze handelingen en onderlinge transacties krijgen steeds vaker een grensoverschrijdend karakter, die tegelijkertijd via elektronische weg (internet) tot stand wordt gebracht.[8]
Beroepsnormen voor Notaris
Voor de notaris gelden verschillende beroepsnormen.[10]Bij schending daarvan kan “eenieder met enig redelijk belang” de notaris tuchtrechtelijk aanklagen ex. art. 99 lid 1 Wet op het notarisambt (Wna). Samengevat zou men een notaris aansprakelijk kunnen stellen op de volgende gronden[11]:
- Wanneer een notaris een verplichting uit Wna niet is nagekomen. Daarbij kun je denken aan de zorgplicht die een notaris heeft of wanneer hij/zij onbehoorlijk nalatig is geweest (art 93 lid 1 Wna).[12]
- Je zou een notaris tevens aansprakelijk kunnen stellen op grond van onrechtmatige daad ex artikelen 6:74 jo 6:162 Burgerlijk Wetboek (BW).[13]
Het is heel fijn dat wij beroepsnormen kennen die tevens gereguleerd wordt door de wetgeving. Bij schending hiervan zijn er voldoende instrumenten om te handhaven. Echter, wordt hiermee tevens erkend dat de notaris die een functie bekleed als ‘trusted third party’ niet geheel op een volmaakte manier functioneert. Meer hierover in de volgende paragrafen.
Fysieke betrokkenheid van de Notaris
Wanneer een akte door een notaris wordt ondertekend dan staat de datum vast. Tevens wordt daarbij vastgesteld de personen/belanghebbenden die betrokken zijn bij die specifieke akte/overeenkomst. Het is zelfs een plicht van de notaris om de identiteit van de partijen vast te stellen alvorens men overgaat tot ondertekening.[14]Wanneer afspraken in een notariële akte zijn opgenomen en een van de partijen deze (meestal financieel van aard) niet nakomt, dan is er een mogelijkheid om direct over te gaan tot executie. Middels een zogenaamde grosse (op te vragen bij de notaris die de akte heeft opgemaakt) kan men zonder tussenkomst van de rechter overgaan tot de executie van de overeenkomst.[15]Ook heeft de notaris een onafhankelijke rol waarbij hij/zij tevens onpartijdig is. Met zijn aanwezigheid bij de totstandkoming van een akte waarborgt de notaris de belangen van alle partijen.
Inhoudelijke betrokkenheid de notaris
Zoals reeds eerder bleek, is uitleggen en informeren van cliënten omtrent inhoud van een akte een van de hoofdtaken van een notaris. Ook is de notaris aan te merken als een ‘trusted third party’(een derde partij). Deze derde partij wordt geacht onafhankelijk en aantoonbaar betrouwbaar te zijn. Als derde partij zorgt een notaris ervoor dat gevoelige en of belangrijke informatie authentiek wordt opgeslagen en of overgedragen. Deze taak wordt ook wel aangeduid met de term Belehrungspflicht.[16] De uitwerking van dit begrip vloeit voort uit het arrest Groningse Voorwaarden uit 1989.[17]Dit betekent in de praktijk dat een notaris beroepshalve verplicht is om naar vermogen te voorkomen dat er misbruik wordt gemaakt van juridische onkunde en feitelijk overwicht van of door een van de partijen.[18]Je zou met andere woorden kunnen stellen dat een notaris een genuanceerde verplichting heeft tot correct informeren van zijn cliënten.
Uit een onderzoek in 2009 door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) bleek dat veel burgers die betrokken zijn bij het afsluiten van een hypotheek de inhoud ervan vaak niet begrijpen.[19]Adriaan Pitlo, die werkzaam was als hoogleraar privaat- en notarieel recht en tevens betrokken was bij het schrijven van deel II van Ars Notariatus gaf omtrent het begrijpen van notariële teksten het volgende aan:[20]
- ‘Een akte dient zo te luiden, dat de leek er voor hem verstaanbaar Nederlands in vindt, want het is van groot algemeen belang, dat de massa vertrouwen stelt in de jurist. Zolang deze een geheimtaal spreekt en schrijft, kan hij geen vertrouwen vinden.’[21]
- ‘De onnodige paraphrasering van wetsartikelen vindt voor een deel haar oorsprong in het gebrek aan rechtskennis van de redacteur. Wie niet zeker is van zijn zaak, is bang iets over te slaan.’[22]
- ‘Onmisbaar voor de helderheid is het vermijden van lange zinnen. Het schrijven van ingewikkelde perioden door het ineenstrengelen van bijzinnen, is een kunstje. Kunst is het eenvoudige zinnen te schrijven, zo te schrijven dat een ieder het bij eerste lezing kan begrijpen. Men moet zo schrijven, dat de lezer de illusie behoudt niet te interpreteren. Een middel daartoe is: gebruik weinig komma’s en meer punten. De jurist, die moeilijk te ontwarren perioden schrijft, prikkelt tot ergernis en hoon.’[23]
Van de nodige richting die Pitlo heeft gegeven is niet veel van terecht gekomen. Uit een onderzoek dat uitgevoerd werd door taalwetenschappers van de Universiteit Utrecht in verband met hypotheekakten kwam naar voren dat er behalve vaak moeilijke woorden, de zinnen veelal te lang zijn. De taaldeskundigen hebben voor dit onderzoek o.a. 42 hypotheekaktes onderzocht. De onderzoekers probeerden de teksten te versimpelen door moeilijke woorden te vervangen, tussenkopjes toe te voegen en zinnen in stukken te hakken. De akten werden daardoor wel iets leesbaarder, maar volgens de onderzoekers nog steeds niet voldoende.
Wat vaak ook een rol speelt bij het bepalen van de inhoud van een notariële akte is de inbreng van hypotheekverstrekkers. Een geldverstrekker zoals de ING bank probeert door gebruik van buitengewoon moeilijke taal zekerheid te verkrijgen. Wat tevens als niet geheel ethisch geacht kan worden is het feit dat de notarissen veelal gebruik maken van bestaande sjabloon documenten. Dit wil zeggen dat de inhoud van een notariële akte reeds grotendeels ingevuld is en slechts deels aangevuld wordt om te conformeren aan de omstandigheden van een specifieke situatie.[25] Het opstellen van de hypotheekakte kost gemiddeld €1000,-.
Dit is naar mijn opinie veel te hoog A) voor het feit dat de akte reeds voor grotendeels hergebruikt wordt en B) naar een notaris gaan voor sommige handelingen een verplichting geldt en daarmee men ‘misbruik’ maakt door geld te vragen voor iets wat verplicht voor een burger is, maar tegelijkertijd de daadwerkelijke werkzaamheden geen weerspiegeling vormen voor de gepresenteerde kostenplaatje.
De blockchain kan de verplichte functie van de notaris overbodig maken
Blockchain is een technologie die met behulp van cryptografie, overeenkomsten en financiële transacties kan verifiëren en registreren. Er zijn keten van computers die met elkaar verbonden zijn die deze transacties op een blockchain bij- en in standhouden. Je kunt een blockchain zien als een grootboek waarin alle transacties die ooit via die blockchain zijn verricht met een tijdstempel in de juiste volgorde gesorteerd zijn. Neem het voorbeeld van een overeenkomt tot overdracht van een huis. Deze overeenkomst kun je omzetten in de blockchain door middel van een Hash mechanisme. Blockchain bestaat uit een reeks van ketenen die aan elkaar steeds toegevoegd worden (ook wel blok genoemd). Vervolgens wordt dit blok naar alle computers verzonden die via een digitaal grootboek alle transacties bijhouden. Deze computers nemen de onveranderlijke inhoud van de blok over, bevestigen dat en slaan dit op in het grootboek.
Wat blockchain uniek maakt is dat de transacties waarmee een blok wordt opgeslagen in het grootboek onkraakbaar zijn en niet meer teruggedraaid kunnen worden. Dit is mogelijk omdat er een wiskundige berekening hieraan ten grondslag liggen. Simpel gezegd gaat dit proces als volgt: je neemt een tekstuele overeenkomt en vervolgens laat je daarop een wiskundige berekening los. Gezien o.a. de inhoud van de overeenkomst, de tijd en andere kenmerken zorgt het blockchainsysteem dat het document een unieke berekening krijgt die vervolgens opgelost moet worden. Daarmee versleutelt het systeem de overeenkomst.
Denkbeeldig gaat dit als volgt: je hebt document X met een bepaald inhoud; vervolgens laat je daarop een uniek wiskundig berekening los namelijk 7 maal 3 maal 42343 maal 77 = 68.468.631. Je zou kunnen stellen dat het eindresultaat op verschillende manieren tot stand kan komen. Echter, gaat het bij deze berekening niet om de uitkomst maar o.a. om de unieke omstandigheden van het document, tijdstip en dergelijke. Vervolgens wordt dit eindresultaat met de berekening toegevoegd aan het document en versleuteld.
Deze techniek wordt sinds 2009 gebruikt voor transacties van Bitcoins. Gezien het feit dat het gaat om een gedecentraliseerd systeem heb je geen derde partij (lees: Notaris) nodig om de transactie te doen slagen. De unieke eigenschappen van de blockchain zorgen ervoor dat er geen centrale autoriteit nodig is die een transactie bevestigd dan wel bijhoudt. Deze ‘trusted third party’ blijkt met de komst van Bitcoin voor het eerst in de geschiedenis overbodig te zijn. In tegenstelling tot een notaris controleren de houders van het grootboek elkaar wanneer het aankomt op de inhoud van de transactie en eigendom. Het vertrouwen ligt niet meer in de handen van derden maar in een wiskundige berekening en cryptografie.
Hans Stubbé, die als hoogleraar notariële belastingen verbonden is aan Universiteit van Amsterdam gaf kortgeleden aan dat de notariële onroerend goed -praktijk met de komst van de blockchain ten dode opgeschreven zou zijn.[26]
Volgens het notariaat ligt dit anders. Zo geeft Bart Versteeg (bestuurslid bij KNB) in een interview via MR.nl het volgende aan: “Wij zijn ervan overtuigd dat de blockchain de notaris niet overbodig zal maken. Hoewel blockchain het werk wat betreft de transactie wellicht kan overnemen, zijn er te veel klassieke onderdelen van de akte die niet door een computerprogrammaatje kunnen worden vervangen. Denk aan het vaststellen van de identiteit van verkoper en koper, de executoriale kracht van de akte, de hypotheekaanvraag, de inhoudelijke controles bij het kadaster en de informatieplicht van de notaris en de daaruit volgende rechtsbescherming voor de burger.”[27]
Wat Bart Versteeg hier naar mijn opinie verkeerd interpreteert is het feit dat hij “klassieke onderdelen” opnoemt die reeds door de blockchain vervangen kunnen worden. Immers alle punten die door hem worden aangehaald hebben niets te maken met de verplichte functie van een notaris. Laten wij het identiteit aspect nemen. In Caribische gedeelte van Nederland worden reeds visums verleend met behulp van blockchain waarbij de identiteit van een persoon uit de blockchain wordt geput. Je zou simpeler kunnen stellen door je ID-kaart op de blockchian te zetten en vervolgens met je eigen privé-sleutel de validiteit en autentiteit ervan te bewijzen. Indien men denkt dat dit fraudegevoelig is dan zou je dit tevens moeten aanvoeren bij systemen zoals je bankpas, DigiD en alle andere systemen waartoe je toegang hebt met een wachtwoord, pincode dan wel alle vormen van two-step verification methoden. Je kunt trachten om je functie belangrijk te maken door de innovatie die in je weg staat als bedreiging te zien. Echter of je nou wel of niet eens bent zijn er door de komst van het internet veel post-brief bezorgende bedrijven verdwenen vanwege een sneller en efficiënter systeem zoals de e-mail. Dit is naar mijn opinie tevens het geval bij de notaris.
Conclusie
Kunnen wij zonder de verplichte aanwezigheid van de notaris een rechtsgeldig en veilig overeenkomst aangaan? Ja, dat is zeker mogelijk. Echter, is dit naar mijn opinie niet de juiste vraag. De vraag die veel belangrijker is, is of de politiek en of belangenorganisaties bij de totstandkoming van notariële wetgeving durven te experimenteren met een beroepscultuur die op rechtszekerheid is gebaseerd, wat door de komst van Bitcoin/Blockchain niet langer nodig lijkt.[28]Nogmaals wil ik aanstippen dat naar mijn opinie het niet gaat of de notaris als ambt bestaansrecht heeft, maar meer om het punt dat de burger keuzevrijheid moet hebben. Je zou kunnen zeggen geef iedere burger de gelegenheid om in ieder geval een keuze te mogen maken. Door dat verplichte karakter weg te nemen zal de blockchain wellicht een aanvulling kunnen zijn voor het notariaat, maar het notariaat zal naar mijn opinie geen toegevoegde waarde hebben voor de blockchain.
Zeker wanneer men in aanmerking neemt de absurd hoge kosten die gemaakt moeten worden voor het opmaken van een notariële akte die reeds grotendeels via een sjabloon aangeleverd wordt. Daarnaast ben ik van mening dat de technologie op een gegeven moment keuzevrijheid biedt die vaak veiliger, makkelijker en efficiënter in de praktijk kan worden uitgevoerd. Wat mij tevens opvalt is dat uit notariaat veelal hun hoedanigheid als informatief dienstverlener verward wordt met het aspect van verplichte hoedanigheid van de functie notaris. Uiteraard kunnen zij als dienstverlener informatie verschaffen en belangen behartigen net zoals advocaten en juristen dat ook doen. In mijn gedachtegang mag er geen monopoliepositie toegekend worden aan een functie die reeds achterhaald is door de techniek.
Hieronder gerelateerde onderwerpen:
- 6 vragen over de halvering van Bitcoin
- Bitcoin-transacties hoe en wat?
- Wat is een smart-contract?
- Blockchain: de volgende industriële/monetaire revolutie?
- Waarom is Blockchain niet trustless in absolute zin?
- Kan Blockchain de taak van notarissen overnemen?
- Is Bitcoin en co. gelijk aan de Euro als wettige betaalmiddel?
- Is minen van Bitcoin aan te merken als ‘bron van inkomen’ in Box 1?
[1]Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, taken van de Notaris, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.knb.nl/de-notaris/het-beroep-notaris/taken.
[2]Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, taken van de Notaris, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.knb.nl/de-notaris/het-beroep-notaris/taken.
[3]Van Dale, betekenis monopolie, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/monopolie
[4]Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van het Ministerie van Justitie, 23 maart 1997, Jutitiele verkenning , jrg. 2 nr. 2 geraadpleegd via https://www.wodc.nl/binaries/jv9702-volledige-tekst_tcm28-76469.pdf, blz 31.
[5]Pitlo, De zeventiende en achttiende eeuwsche notarisboeken en wat zij ons omtrent ons oude notariaat leeren, Tjeenk Willink & Zoon N.V. Haarlem: Hoofdstuk 2, p.25 1948.
[6]De Vey Mestdagh C.J.N , Inleiding IT-Recht, Stichting Recht en ICT: Groningen 2016, p. 7.
[7]De Vey Mestdagh C.J.N , Inleiding IT-Recht, Stichting Recht en ICT: Groningen 2016, p. 7.
[8]De Vey Mestdagh C.J.N , Inleiding IT-Recht, Stichting Recht en ICT: Groningen 2016, p. 7.
[9]De Vey Mestdagh C.J.N , Inleiding IT-Recht, Stichting Recht en ICT: Groningen 2016, p. 7.
[10]K. J. Bakker, ‘Stemvolmacht en de rol van de notaris’, WPNR7226 16 februari 2019.
[11]Let op dit is niet limitatief.
[12]K. J. Bakker, ‘Stemvolmacht en de rol van de notaris’, WPNR7226 16 februari 2019.
[13]Vgl. HR 18 december 1992, NJ 1994, 91 (Dicky Trading I), r.o. 3.4 en HR 26 januari 1996, NJ 1996, 607 (Dicky Trading II), r.o. 3.3, 3.4.4 en 3.5.1.
[14]Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, taken van de Notaris, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.knb.nl/de-notaris/het-beroep-notaris/taken.
[15]Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, taken van de Notaris, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.knb.nl/de-notaris/het-beroep-notaris/taken.
[16]Art. 43 Wna.
[17]HR 20 januari 1989, ECLI:NL:HR:1989:AD0586.
[18]Art. 43 Wna.
[19]E. van den Brink-Baggerman, ‘Begrijpelijke taal in notariële akten, kan dat? Onbegrijpelijke taal in notariële akten, mag dat?’, WPNR2014/7029.
[20]E. van den Brink-Baggerman, ‘Begrijpelijke taal in notariële akten, kan dat? Onbegrijpelijke taal in notariële akten, mag dat?’, WPNR2014/7029.
[21]Pitlo, Ars Notariatus II, Taal en stijl der notariële akten, p. 25.
[22]Pitlo, Ars Notariatus II, Taal en stijl der notariële akten, p. 32.
[23]Pitlo, Ars Notariatus II, Taal en stijl der notariële akten, p. 51/52.
[24]https://www.uu.nl/nieuws/hoe-kunnen-we-onbegrijpelijke-hypotheekaktes-leesbaar-maken
[25]Notariaat Magazine, maandelijks informatie- en opinieblad voor en over het notariaat, editie 5, jaargang 19 blz. 11.
[26]T. Kieft, ‘bedreigt blockchain het notariaat, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.mr-online.nl/bedreigt-blockchain-het-notariaat/.
[27]T. Kieft, ‘bedreigt blockchain het notariaat, 25 augustus 2019, geraadpleegd via https://www.mr-online.nl/bedreigt-blockchain-het-notariaat/.
[28]Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van het Ministerie van Justitie, 23 maart 1997, Jutitiele verkenning , jrg. 2 nr. 2 geraadpleegd via https://www.wodc.nl/binaries/jv9702-volledige-tekst_tcm28-76469.pdf, blz 31.
Als bedrijf is het interessant om cryptocurrency als betaalmiddel te accepteren, maar wat betreft de wet- en regelgeving is het niet altijd even makkelijk. Overweeg je cryptocurrency te accepteren, dan kan IoT Juristen jou op weg helpen, met de vragen en voorzorgsmaatregelen die voor jou van toepassing kunnen zijn. Neem voor meer informatie contact op met IoT Juristen via: info@iotjuristen.com of contactformulier